Meteen toen de misstanden in Abu Ghraib in het voorjaar van 2004 tot een wereldwijde schok leidden, haastte de Amerikaanse regering zich te zeggen dat de mishandelingen het werk waren van een handjevol eenlingen, enkele ‘rotte appels’.
Fiat voor martelingen op regeringsniveau
Officiële en onafhankelijke onderzoeken naar de affaire hebben geen bewijzen voor een martelbeleid boven tafel kunnen krijgen, maar er zijn wel sterke aanwijzingen dat hiervan sprake is. Generaal Jane Karpinski, voormalig hoofdverantwoordelijke van de Abu Ghraib-gevangenis, heeft in een interview met de BBC gezegd dat zij een ‘makkelijke zondebok’ was en dat generaal Ricardo Sanchez – destijds de hoogste bevelhebber van de Amerikaanse troepen in Irak – goed op de hoogte was van de martelpraktijken en zelfs het loslaten van honden op de gevangenen goedkeurde.
Karpinski beweerde bovendien dat ze documenten heeft gezien waarin minister van Defensie Donald Rumsfeld dergelijke extreme verhoortechnieken autoriseert. Ook The New Yorker onthulde dat Rumsfeld in 2003 toestemming gaf voor de uitbreiding van ‘Copper Green’. Met deze uiterst geheime operatie mochten Iraakse gevangenen fysiek gekrenkt en seksueel vernederd worden om informatie uit ze los te peuteren.
De inmiddels veroordeelde daders verklaarden op hun beurt voor de rechter dat ze slechts bevelen opvolgden van militaire inlichtingendiensten. Oud-minister van Defensie James Schlesinger stelde in zijn onafhankelijke onderzoeksrapport echter dat er geen bewijs is dat er beleid of procedures bestonden voor de marteling van gevangenen.
Maar de burgerrechtenorganisatie American Civil Liberties Union (ACLU) wist in december op basis van de Wet Openbaar Bestuur een e-mail van de FBI uit december 2003 los te krijgen, waarin wordt gerefereerd aan een decreet van president Bush. Hij zou daarin toestemming geven voor extreme verhoormethodes als het verstoren van de nachtrust, het langdurig laten staan in ongemakkelijke houdingen, het inzetten van honden en het blinddoeken van gevangenen. Het Witte Huis heeft altijd benadrukt dat Bush slechts algemene richtlijnen voor verhoortechnieken heeft gegeven, die altijd binnen de wet vielen.
Omstreden ministers
In juni vorig jaar wist de Washington Post al de hand te leggen op een memo uit augustus van het ministerie van Justitie aan Alberto Gonzales, toen juridisch adviseur van president Bush. Het departement schrijft dat het martelen van al-Qaeda leden toegestaan is. Justitie verzon zelfs een nieuwe definitie van martelen; ‘matige pijn hoeft niet per se als marteling beschouwd te worden, alleen intense pijn die ernstig lichamelijk letsel veroorzaakt’. Overigens is Gonzales de nieuwe minister van Justitie.
Een ander omstreden gezicht in het tweede kabinet van Bush is Mike Chertoff, de nieuwe minister van Binnenlandse Veiligheid. Hij is een van de architecten van enkele controversiële elementen van de oorlog tegen het terrorisme van de regering-Bush. In de maanden na de aanslagen van 11 september 2001 was Chertoff als assistent-procureur-generaal medeverantwoordelijk voor het vastzetten van 762 buitenlanders wegens overtreding van de immigratiewetten. De inspecteur-generaal van het Amerikaanse ministerie van Justitie concludeerde in een rapport dat de gedetineerden in de gevangenis te maken hadden met ‘een patroon van fysiek en verbale mishandeling’.
Guantánamo Bay
De gevangenhouding van terreurverdachten door de Amerikaanse autoriteiten is de mensenrechtenorganisaties sowieso een doorn in het oog. Met het detentiecentrum op de marinebasis Guantánamo Bay treedt de regering zowel de internationale als de Amerikaanse wetgeving met voeten. De gevangenen zijn volgens de Amerikaanse regering geen krijgsgevangenen maar illegale strijders. Daardoor vallen ze niet onder de Geneefse Conventies. De gevangenen worden voor onbepaalde duur worden vastgehouden en hebben geen recht op een advocaat.
Intussen komen steeds meer verhalen naar buiten over mishandeling van gevangenen in ‘Gitmo’. De Washington Post bericht donderdag dat uit een nog niet openbaar gemaakt onderzoek van het Amerikaanse ministerie van Defensie blijkt dat gedetineerden tijdens verhoren door vrouwen seksueel vernederd werden. Dergelijke geruchten deden al langer de ronde en er zouden video-opnames zijn waarop te zien is dat gevangenen worden geslagen.
Martelvluchten
De VS hebben nog een andere manier om de wet te omzeilen. In de media duiken verhalen op over vliegtuigen van de CIA, waarmee terreurverdachten naar landen worden gevolgen waar de autoriteiten het niet zo nauw nemen met de mensenrechten. Op deze manier is de Amerikaanse overheid aan geen enkele wet gebonden en houdt het de handen schoon.
Gevangenissen
Maar niet alleen terreurverdachten die worden vastgehouden op een grijs niemandsland zijn het slachtoffer van mishandelingen door Amerikaanse overheidsdienders. De situatie in de reguliere gevangenissen op Amerikaanse bodem baart mensenrechtenorganisaties al jaren zorgen.
Human Rights Watch meldt dat bewaarders gevangenen slaan, schoppen, stroomschokken toedienen, bespuiten met chemische middelen, wurgen, met hun hoofd op de vloer slaan en soms zelfs neerschieten. Dat heeft aan sommige gedetineerden zelfs het leven gekost, aldus de mensenrechtenorganisatie, die de problemen vooral wijten aan slecht management.
De inspecteur-generaal van het Amerikaanse ministerie van Justitie rapporteerde eind 2003 over de mishandeling van moslims die na de aanslagen van 11 september 2001 waren gearresteerd en werden vastgehouden in een New Yorks huis van bewaring. De bewakers sloegen geboeide gevangenen - die zich niet verzetten - hard tegen muren aan. Ook werden de gevangenen vernederd tijdens vergaande fouilleringen. Een van de gevangenen spande een rechtszaak aan omdat een bewaker een potlood in zijn anus zou hebben gestoken.
Een jaar geleden werd in een Californische gevangenis op video vastgelegd hoe twee bewakers twee gevangenen in elkaar slaan. Een van de bewakers slaat de gevangene circa twintig keer in zijn gezicht. De andere bewakers schopt een geboeide gevangene tegen zijn hoofd.
Opvallend is dat het Pentagon in gevangenissen in Irak en Afghanistan het liefst personeel plaatst dat in een normale gevangenis heeft gewerkt. Mensenrechtenorganisaties zijn daar huiverig voor; ‘besmette’ bewaarders zouden wanpraktijken ‘meenemen’. Charles Graner, een van de hoofdrolspelers in het Abu Ghraib-schandaal, werkte voorheen in een gevangenis en destijds werden al klachten tegen hem ingediend wegens agressief gedrag.
Abu Ghraib was geen incident. Als men de feiten op een rij zet, vertoont het Amerikaanse systeem van detentie een patroon van agressie en geweld. Mogelijk is er zelfs sprake van beleid.
Dit artikel verscheen eerder op Planet.nl