Montana is de man

Vraag jongeren naar een ruige gangsterfilm en ze komen negen van de tien keer met Scarface. Ook al is die film twee keer zo oud als zijzelf. ‘Tony Montana is mijn grote voorbeeld.’

Wie MTV kijkt, kent Scarface. Rappers dwepen met de film. Ze gebruiken samples op hun platen en in huizenshow MTV Cribs zijn ze even trots op hun Scarface dvd als op hun batterij auto’s. Onder invloed van de straatcultuur en de bijbehorende hiphopmuziek stikt het ook van de minderjarige Tony Montana-adepten. Zo kan het dat Scarface populair is bij jongeren die nog niet eens waren geboren toen Oliver Stone, vechtend tegen zijn eigen drugsverslaving, in 1983 de ultieme, snuivende en schietende antiheld creëerde. Net als veel rappers vecht Tony Montana zich van niks naar de top. En dat met behoud van zijn principes. Dat verdient maar één woord: respect.

En respect geniet Scarface krap 25 jaar na dato nog steeds. Zelfs meer dan bij de release toen critici het gangsterepos afschilderden als overdreven gewelddadig. Was The Godfather nog elegant, dit was vulgaire vuilbekkerij. Met moeite kwam de film door de keuring. Bezinning kwam met de jaren. Tegenwoordig passen de witte pakken, getinte zonnebrillen, felle neonkleuren en naveldiepe decolletés prima in het heersende trendbeeld dat sterk teruggrijpt op het decennium waarin overdaad hoogtij vierde. Goud, stapels geld en bergen coke oneindig vermenigvuldigd door glimmende spiegels.

De film vertelt het verhaal van Tony Montana, een arme Cubaanse vluchteling die in het land van de onbegrensde mogelijkheden binnen no-time een cocaïne-imperium opbouwt. Een glansrol van Al Pacino, die deze rol tot zijn beste werk rekent.

Scarface is een remake van de gelijknamige film uit 1932. Scriptschrijver Oliver Stone en regisseur Brian DePalma ruilden de Italiaanse mobsters uit Chicago in voor Cubaanse immigranten in Miami. ‘Het gaat om minderheden’, zegt Scarface-fan Peter Schong. ‘Dat is tijdloos en universeel. Nu zouden het waarschijnlijk moslims zijn.’

Moslim of christen, blank of zwart, op straat noemen jongens zich Tony en in de huiskamer schieten ze erop los in het op de film gebaseerde computerspel. Mensen lopen in Scarface T-shirts of hebben een Scarface-ringtone op hun mobiel.

In Zomergasten vertelde Bram Moskowicz, raadsman van menig onderwereldfiguur, een plaat van Tony Montana in zijn kantoor te hebben hangen. Kortom, Tony Montana is een idool. Een rondje straat en een google-actie leverden de nodige fans op. Zij vertellen wat de film zo goed maakt aan de hand van beroemde Scarface-citaten.

Say hello to my little friend
De dodelijke combinatie van humor en geweld. In de bloederige finale laat Tony Montana ongewenste Boliviaanse gasten kennismaken met zijn ‘little friend’, een M16 geweer met granaatwerper. Hij doorzeeft hen met kogels vanaf het balkon in zijn riante optrekje vlak voordat hij zelf aardig lek eindigt in zijn marmeren huisfontein.

‘De realiteit in de onderwereld’, meent Suresh ‘Suurtje’ Oedit (20). Zittend op de trap in een portiek vallen zijn broertjes Ashwin ‘Chuchaluv’ (16) en Anand ‘Anoe’ (18) hem bij. ‘Zo is het leven op straat in de Amsterdamse onderwereld, zeker weten. Nog steeds trouwens met Holleeder die vastzit enzo.’

Bij de release van Scarface in 1983 sloegen critici stijl achterover van het geweld. De scène met de kettingzaag in de douche was smakeloos. De broertjes Oedit vinden dat onzin. ‘Je ziet niks. Oké, een klein beetje bloed. In andere films zie je mensen echt uit elkaar ploffen.’

All I have in this world is my balls and my word and I don’t break ‘em for no one
De integere boef. Een gangster met principes. Het is gemakkelijker sympathie op te brengen voor een man die weigert een auto met vrouw en kinderen op te blazen dan voor een gewetenloze killer.
‘Tony Montana is zo’n lompe boer dat het wel weer aandoenlijk is’, vindt Peter Schong (30) uit Amersfoort. Al veertien jaar is hij fan van Scarface. ‘Ik ken de film door hiphop, de samples van de Geto Boys.’
De film heeft behoorlijk gewonnen aan populariteit volgens Schong. ‘Ik hoor jongeren er te pas en te onpas uit citeren terwijl tien jaar geleden heel weinig mensen het verhaal kenden. Weer zo’n vage film van Peter, dachten mijn vrienden. Nu weten ze wel beter. Er gaat een enorm charisma uit van Tony Montana.’

Schong bezocht zelfs een filmlocatie in New York. ‘Van die autobom. In Amerika kun je alles kopen van Scarface. Actionpoppen die kunnen praten. Super, maar 200 dollar ging me wat te ver.’ Bij zijn verhuizing vond hij een reuzeposter van vroeger. Hij hing hem niet op. ‘Eigenlijk vind ik het jammer dat de film zo mainstream is geworden. En bovendien heeft mijn vriendin liever geen plaat van een man met geweer en bloedvlekken in de huiskamer.’

You know what? Fuck you
Het schelden was nog iets waar puriteins Amerika over struikelde begin jaren tachtig. In de film van 170 minuten wordt het F-woord 207 maal gebezigd. Dat is gemiddeld 1,22 fucks per minuut. Emre Eskiyenenturk (23) uit Zaandam zag de film voor het eerst toen hij dertien was.

‘Hij kwam op tv en mijn moeder zei dat ik hem echt moest checken. Ik vond hem meteen geweldig. Het is een aparte gangsterfilm. Harder, extremer, grover dan andere maffiafilms. En op die leeftijd hoor je alleen maar fuck, fuck en fuck.’

Lange tijd was Scarface zijn bijbel. ‘Elke avond keek ik de film voor het slapengaan. Zeker 500 keer. In die tijd had ik zelf ook vrij weinig. Iedere dag op straat met een jointje weet je wel. In de film gaat Tony van niets naar iets. Ik dacht dat ik zelf ook ooit een grote klapper kon maken. The world is yours.’ Omdat hij alle dialogen kende, werd Emre door zijn vrienden op straat regelmatig Tony genoemd. ‘Ik gebruik de film nu niet meer als leidraad maar ik heb wel geleerd vol te houden, hard te blijven. Ik maakte mijn studie af en heb nu een baan. Door Scarface ben ik van een jongetje naar een man gegaan.’

Chi Chi, get the yeyo
Scarface zorgde voor inburgering van het Spaanse ‘yeyo’, dat cocaïne betekent. De voorlichter van het Trimbos-instituut, landelijk kenniscentrum voor verslavingszorg, kent zijn klassiekers. ‘Scarface is dé cokefilm’, lacht hij. In de Nationale Drug Monitor 2006 komt een normalisering van het cocaïnegebruik naar voren. Met uitzondering van Amsterdam lijkt de drug onverminderd populair te zijn, met name in trendy clubs, discotheken en cafés. Daar gaat cocaïne vaak samen met alcohol.

Volgens het rapport wordt de overmatige consumptie van alcohol in het uitgaansleven genoemd als een van de redenen van de groeiende populariteit van cocaïne. Cocaïne zou een ontnuchterend effect hebben waardoor men langer en meer zou kunnen drinken. ‘Die hele coke business in de film is aantrekkelijk’, zegt filmfan Emre Eskiyenenturk. ‘Ik zie gasten die her en der dealen en Tony als voorbeeld nemen

Never get high on your own supply
Het zou geen Hollywoodfilm zijn als de boef, zelfs als hij sympathiek is, wegkomt met alle overtredingen. Evenredig met de groei van zijn imperium, gaat het bergafwaarts met Tony Montana. Bergen wit poeder verdwijnen in zijn eigen neus. Hij vertrouwt niemand meer en drijft degenen van wie hij houdt, zoals zijn zusje, steeds verder van zich af met zijn agressie en verstikkende jaloezie. Zijn vrouw gaat bij hem weg. In een vlaag van verstandsverbijstering keert hij zich zelfs tegen zijn beste vriend en zakenpartner Manolo. Volgens rappers als P. Diddy, Snoop Dogg, Andre3000 en Eve doe je dat simpelweg niet. Daarmee schend je een ongeschreven code, zeggen ze in Origins of a Hip Hop Classic dat als extra op de special edition dvd staat.

Volgens Eve gaat het zo met succes: hoe meer je hebt, hoe meer je wilt, hoe meer je nodig hebt. Op een gegeven moment is het op. Overmoed wordt gestraft. Niet alleen een klassieke les uit de Griekse oudheid, ook uit Scarface.

Don’t get confused Tony; I don’t fuck around with the help
Zodra Elvira (een van de eerste rollen van Michelle Pfeiffer) verschijnt in haar sierlijke blauwgroene avondjurk is het Tony duidelijk: hij moet en zal haar hebben. Dat ze het vriendinnetje is van de baas is slechts een klein ongemak. Dat ze niets van hem moet hebben ook. Tony Montana is het typische haantje: borst vooruit en bang voor niks en niemand. Natuurlijk gaat Elvira toch overstag voor zijn charme, macht en geld. Later is het juist de afhankelijke Elvira die op tijd inziet dat alles instort, tegen hem in opstand komt en vertrekt.

Scarface blijft vooral een mannenfilm. ‘Natuurlijk ken ik Scarface’, roept Karim Elbouad (17). Hij onderbreekt zijn potje pool in het café van jongerencentrum Argan aan de Amsterdamse Overtoom en gaat rechtop staan. ‘Tony Montana is mijn grote voorbeeld.’ Hetzelfde geldt voor Nordin Bouali (16). ‘Geweld, geld, cocaïne. Een waargebeurd verhaal is het toch?’

Elbouad kent ook meisjes die de film ‘diggen’, maar dan om Michelle Pfeiffer. Esmy en Jacintha (‘nee geen achternamen’) snappen dat. De 15-jarigen delen een patatje bij McDonald’s in winkelcentrum de Amsterdamse Poort in de Bijlmer. ‘Zij is juist stoer want ze gaat op tijd weg’, zegt Esmy.

Maar de bergen goud en geld spreken ook de meiden aan. Jacintha: ‘Iedereen wil toch rijk zijn? Ik krijg ook graag dingen van jongens. Kijk, zoals dit armbandje. Echt goud.’

Dit artikel verscheen eerder in De Pers op Zaterdag. Auteur: Tisha Eetgerink