Waren de aanslagen in Irak in eerste instantie gericht tegen de Amerikaanse bezetting, het geweld voltrekt zich de laatste maanden volgens een scenario dat sterk doet denken aan Joegoslavië. Evenals dit inmiddels uit elkaar gevallen Balkanland kent Irak van oudsher spanningen tussen de diverse bevolkingsgroepen. Ongeveer tweederde van de Arabische populatie is sjiiet. Het ziet er derhalve naar uit dat sjiitische partijen de meerderheid krijgen in de nieuwe assemblee. Daar komt nog de Koerdische minderheid bij, die goed is voor ongeveer een vijfde van de bevolking.
Boycot
De soennieten, ongeveer een derde van de bevolking, vrezen dat ze het onderspit zullen delven. De belangrijkste soennitische partij, de Iraakse Islamitische Partij, boycotte de verkiezingen en eiste uitstel, zodat ook in de brandhaarden de veiligheid van de kiezers gegarandeerd kon worden en alle Irakezen konden gaan stemmen. De boycot is een ernstige zaak; het betekent dat de gekozen volksvertegenwoordiging geen representatieve afspiegeling vormt van de bevolking, en daarmee legitimiteit ontbeert.
De verkiezingen genoten sowieso al weinig legitimiteit onder veel soennieten. De aanslagen van de afgelopen tijd zijn grotendeels gepleegd door soennitische opstandelingen om de stembusgang te dwarsbomen. Ze willen de macht terug die ze hadden onder het regime van Saddam Hussein. Daarom wantrouwen de sjiieten en de Koerden de soennieten, omdat de groep onder Saddam privileges genoot en topfuncties in de ambtenarij en de Baath-partij bekleedde, terwijl ze de sjiieten en de Koerden onderdrukte.
Een nieuw element in het wantrouwen tussen de bevolkingsgroepen is de verdeel-en-heerspolitiek die de VS bedrijven. “We spelen de etnische kaart uit in Irak, net als de Russen in Afghanistan”, zei Milt Bearden, voormalig CIA-chef van de operaties in Afghanistan, onlangs tegen het persbureau UPI. Analist Phoebe Marr bevestigt dat. “Het is een publiek geheim in het Amerikaanse beleid dat het Amerikaanse leger verschillende historische vijanden op elkaar loslaat.” Zo gebruikte het Amerikaanse leger tijdens het offensief in Fallujah afgelopen najaar tweeduizend Koerdische Peshmerga-strijders om de soennitische opstandelingen te onderdrukken.
Fragmentatie
De kans is groot dat Irak uiteindelijk uit elkaar valt. De Koerden zullen strijden voor een eigen staat in het noorden. De sjiieten zullen proberen hun verworven macht te consolideren, en de soennieten zullen zich daartegen verzetten. Verder opereren buitenlandse radicale moslims - onder meer van al-Qaeda en uit buurland Syrië - in Irak, en strijden ze veelal aan de zijde van de soennieten.
In februari 2004 waarschuwde VN-gezant Lakhdar Brahimi al dat de ingrediënten voor een echte burgeroorlog aanwezig waren. Gezien het grote aantal aanslagen kun je je afvragen of die niet allang begonnen is.
Vreedzame coëxistentie
Er zijn echter ook positievere scenario’s mogelijk. Het Britse Royal Institute of International Affairs (RIIA) schetst nog twee andere opties. De eerste is een situatie waarin de Iraakse interim-regering door de democratische verkiezingen legitimiteit en brede steun krijgt onder de Iraakse bevolking. Alle groepen nemen genoegen met hun plaats en macht in het landsbestuur, en de bevolking eveneens, al is het alleen maar om de vrede en stabiliteit te bewaren. Tot dusver lijken de sjiieten nog terughoudend om te gaan met hun nieuw verworven macht, mede door de invloedrijke Grootayatollah Ali al-Sistani.
Deze theoretische vreedzame coëxistentie is erg broos en de kans van slagen is klein, zeker als de sjiieten in de tegenaanval gaan tegen het soennitische geweld. Gezien de huidige gewelddadige situatie in Irak is het de vraag of dit scenario niet een gepasseerd station is.
Regionale implicaties
Een ander scenario dat het RIIA schetst is dat de nieuwe verhoudingen die voortvloeien uit de twee eerder geschetste scenario’s, zich uitbreiden in de hele regio. De nieuwe machtspositie van de sjiieten in Irak versterkt de sjiitische minderheden in andere landen, en verzwakt tegelijk de soennitische minderheden. Zo zal de sjiitische minderheid in Saudi-Arabië meer rechten opeisen, en dat zal het koninkrijk verder destabiliseren. Daarnaast zal het sjiitische bewind in Iran zijn greep op de instituties in Irak versterken.
Als de Arabische bevolking in Irak en de Koerden verder tegenover elkaar komen te staan, zullen de Koerden zich van Irak afscheiden. Waarschijnlijk zullen Koerden uit de omringende landen naar het Iraakse Koerdistan vluchten. Turkije - dat al jaren een bloedige oorlog uitvecht tegen Koerdische separatisten - zal mogelijk interveniëren.
Een van de motieven van de regering-Bush om oorlog te voeren in Irak, was de doelstelling om het Midden-Oosten ingrijpend te hervormen en te democratiseren. Een kleine twee jaar later lijkt die Amerikaanse droom onbereikbaarder dan ooit.
Dit artikel verscheen eerder op Planet.nl.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten