Het verdriet van Jim White

Jim White probeert een oude rommelmarktgitaar weer aan de praat te krijgen als we hem thuis bellen in Athens, Georgia. Het is welhaast een metafoor voor zijn leven. De 55-jarige alt.country singer-songwriter en zijn gezin maakten de laatste jaren een armoedeval toen zijn vrouw hem verliet en hij brak met zijn label Luaka Bop, waar hij zijn hele carrière zat. Met veel pijn en moeite schraapte White de financiering van zijn nieuwe plaat Where It Hits You bij elkaar. Maar het gevaar is nog niet geweken: “We mogen van geluk spreken als we ons huis kunnen houden.”

 

Met een bonte stoet aan seriemoordenaars, geesten, godsdienstfanaten en bijgelovigheid, waren de platen van Jim White nooit een vrolijke boel. Toch valt de sombere toon van Where It Hits You meteen op. Opvallend genoeg waren de liedjes al vóór de scheiding geschreven. Openingsnummer Chase The Dark Away was zelfs een cadeautje voor zijn soon to be ex wife.

“Ik denk nooit van tevoren: ik ga een plaat maken over spijt, plezier of euforie. Ik volg gewoon mijn neus. Het is als het maken van een documentairefilm: je weet wat je wilt onderzoeken, maar het verhaal presenteert zich tijdens het filmen. Dat gebeurde ook met dit album, tijdens het schrijven presenteerde het verhaal zich: mijn vrouw verliet me. Dus veel liedjes gaan over haar en ons leven samen. Het album besloot een andere betekenis te nemen dan die ik in mijn hoofd had, en ik moest daaraan meewerken. Het album wilde droevig worden, maar ik was niet bedroefd toen ik de liedjes schreef. Maar uiteindelijk draaide ik bij.

Mijn hart was gebroken. Mijn vrouw liep weg en we hadden een kind van drie, die was ook verscheurd. Er waren veel problemen. Het waren een paar heel slechte jaren.”

“De liedjes waren al geschreven. Ze zijn van een afstand geschreven. Epilogue to a Marriage had ik al geschreven voordat ik wist dat mijn eigen huwelijk voorbij was. Soms is iets nabij, maar dat heb je pas nadien door.”

Besefte u het misschien onderbewust al?

“Ik weet niet of het zo psychologisch was, of het een onderbewuste projectie was. Het is alsof je een boek leest. Je bent op bladzijde tien en de personages doen iets. Plots blaast de wind de bladzijden verder naar pagina 22 en opeens is alles anders. Je hebt geen tijd om te beseffen wat er is gebeurd en dan blaast de wind de bladzijden weer terug. Ik zag flarden van een uiteenvallende wereld, maar wist niet dat het de mijne was. En ik schrijf veel over uiteenvallende werelden, dus het is niet ongewoon.

De dag waarop ik Epilogue to a Marriage opnam was de dag waarop mijn vrouw me verliet. De zangeres op het nummer, Caroline Herring, had haar kinderen meegenomen en die speelden met mijn kinderen in de tuin. Mijn vrouw paste op ze terwijl de zangeres zong over het einde van een huwelijk. Dat was een lange, zware dag voor mij, kan ik je vertellen.”

Zou het lied uw vrouw aangespoord hebben?

“Het heette toen nog niet Epilogue to a Marriage, maar On The Best of Days. Er is geen causaal verband, denk ik. Het is als een rivier waarin stokken hout drijven. Bij de flessenhals proppen de stokken op, ze gaan door de flessenhals en drijven weer uit elkaar. Het waren dus veel dingen die samengedrukt werden in een krappe ruimte en die raakten met elkaar verstrikt.”

Is Where It Hits You uw meest persoonlijke plaat?

“Zeker. I'm trying to become more of a person, so I'm trying to make more personal albums. Mijn eerste platen gingen meer over mythes. Dat is goed als je jong bent, om uit te vogelen wie je bent. Maar op gegeven moment moet je het verkennen afsluiten en settlen op een terrein dat zinvol is.”

Is het moeilijk om over uw scheiding te zingen? Het lijkt me pijnlijk om naar uw eigen plaat te luisteren.

“Een leraar op school zei altijd dat praten oplucht. Dus als ik een probleem heb praat ik er zo veel mogelijk over.”

Was het een soort therapie?

“Al mijn platen zijn als zelftherapie. Het is mooi als mijn therapie anderen aan het denken zet. Ik probeer steeds meer behulpzaam voor anderen te zijn, in plaats van aan mezelf te denken.”

Voelt u zich nu beter?

“Ik probeer het. Het was een zware periode, maar het gaat beter dan een jaar geleden, dus ik moet deze vraag met ja beantwoorden. Een plaat maken is cathartisch. Ik ben emotioneel traag, het duurt lang voordat ik iets in mijn hoofd verwerkt heb. Ik ben nog er nog niet klaar mee. Ik ben ook nog steeds bezig met dingen uit mijn jeugd. Maar ik probeer niet achterom te kijken, waar ik wel van nature toe geneigd ben. Mijn nieuwe vriendin stimuleert me vooruit te kijken.”

Heeft u eraan gedacht om met uw plaat wraak te nemen op uw ex-vrouw?

“Nee. We hebben samen een kind, dat wil ik geen pijn doen.”

Marvin Gaye maakte bijvoorbeeld Here, My Dear over zijn scheiding.

“Zoals ik al zei, ik verwerk dingen heel langzaam. Misschien weet ik pas over tien jaar hoe het zit. Sommige artiesten kunnen heel snel zingen over hun emoties. Ik niet. Het moet heel diep in mij zinken voordat het eruit kan. In mijn hoofd is het nu nog een chaos.”

Heeft de scheiding u veranderd?

“Het maakt je overal bang voor. Ik vertrouw mensen minder. Ik ben een ander persoon. Dat is jammer.”

Wat heeft u ervan geleerd?

“Ik heb geleerd dat ik geneigd ben te trekken naar gebroken mensen. Ik denk dat zij zichzelf willen helen, zoals ik mezelf wil helen. Dat is geen gezond uitgangspunt. Ik heb geleerd dat hoe graag iemand ook zegt dat hij wil veranderen, niet betekent dat hij ook echt wil veranderen. En het is niet mijn taak om die persoon te veranderen. Dat kan alleen van binnenuit komen.

Ik moet leren de mensen van wie ik hou te beschermen. Ik voel me schuldig tegenover mijn kinderen, de oudsten moesten dit voor de tweede keer doormaken. Zij lijden eronder. Dat is geen fijn gevoel.”

 

Na tien jaar gingen u en uw platenlabel Luaka Bop uit elkaar. Waarom?

“Luaka Bop me niet gedropt. Ze boden me een zodanig klein budget voor mijn nieuwe plaat, dat ik dacht: voor dat geld kan ik het ook zelf doen. Wat ze in feite zeiden was: er is niet genoeg geld in deze business waarvan jij en wij kunnen leven, dus wij gaan geld verdienen en jij moet beslissen of je dat ook wil. Ik besloot dat ik dat niet kon. Dus we zijn ieder ons eigen weg gegaan. Even goede vrienden. David (Byrne) heeft me nog een aardige brief gestuurd en ik hem. Het was een wederzijds besluit.”

Dus er is geen animositeit?

“Nee helemaal niet. Luaka Bop heeft mijn leven zoveel beter gemaakt. Je weet hoe slecht het momenteel gaat in de muziekindustrie. Ik voelde me eigenlijk schuldig dat ik wegging. Zij geloofden in mij toen ik een maffe taxichauffeur was en niemand mij een platencontract wilde geven, wilden zij wel een plaat met mij maken. Ik vond dat ik Luaka Bop eeuwig trouw moest blijven, maar ze begrepen mijn besluit. Ik weet zeker dat ze me liever het budget hadden gegeven dat ik echt nodig had om deze plaat te maken. Maar dat geld hadden ze niet. Dat betekende dat ik de plaat moest weggeven en er niets aan zou verdienen. Toen moest ik dit moeilijke besluit nemen. En dit soort besluiten worden nu heel veel genomen in de muziekindustrie.”

Is het moeilijker om op eigen benen te staan, of verdient u nu juist meer?

“Mijn vorige label bood tour support, bracht de plaat uit en deed promotie. Ik heb net een tour langs de westkust gedaan waarbij ik mijn eigen tour support deed. In zeven dagen heb ik dertigduizend dollar verloren aan de band, vliegtickets, hotels, repetities. Het was ontluisterend en het maakte me nog dankbaarder voor wat Luaka Bop al die jaren voor me heeft gedaan. Ik kan nu hooguit een driekoppige tourband betalen. Er is geen platenmaatschappij meer met diepe zakken die honderdduizend dollar in je tour steekt omdat ze verwachten dat het een succes wordt en je tweehonderdduizend platen gaat verkopen. Veel mensen demoniseren platenmaatschappijen. Screw that! Dankzij de platenmaatschappijen worden artiesten gehoord.”

Ik dacht juist dat artiesten tegenwoordig hun geld verdienden met toeren?

“Dat denken artiesten inderdaad en daarom zijn er zo veel op tour. Dat leidt tot verzadiging. Laten we zeggen dat je in Amsterdam elke avond vijftien bands kunt zien. Waar moet je heen? Je moet gaan kiezen, wil ik Steve Earle, Lucinda Williams of Bon Iver zien? Er is veel meer concurrentie.

Het is voor artiesten moeilijker om zalen te vinden met een built-in audience en goede promotiemogelijkheden.”

Hoe heeft u uw plaat gefinancierd?

“Ik heb een Kickstarter-campagne gedaan om geld in te zamelen en ik heb mijn spaargeld erin gestopt.

Hou je ook meer geld over als je zelf je plaat financiert?

“Dat is de theorie. Ik heb nog steeds een distributeur nodig om mijn plaat uit te brengen, dus die krijgt ook een deel van de opbrengst. Ik moet zelf mijn promotie doen. Mijn label Yep Roc wilde dat ik naar SXSW ging. Dat leek mij niet waardevol, want daar is iedereen dronken en niemand luistert. Ik moest dat zelf betalen. Het kostte me duizend dollar, dus ik moet voor duizend dollar aan platen verkopen om het er weer uit te halen. Dat is wel gelukt, maar ik vond het toch tijdsverspilling, want er waren maar veertig man, ze waren dronken en praatten hard. Niet ideaal voor wat ik doe. Over anderhalf jaar moet blijken of ik breakeven heb gedraaid. Als dat niet zo is, is dat niet goed, maar het gaat er ook om of ik genoeg winst maak om het een paar jaar uit te zingen en een volgende plaat te maken.

Ik probeer nu ook werk te krijgen als producer. Ik heb een Belgische band geproduceerd: Stanton. We hebben die plaat opgenomen in Nijmegen. Geweldige muzikanten, die plaat wordt een succes. We deden alles van Americana tot Django Reinhardt. De gitarist Geert Hellings is de beste gitarist die ik ooit heb gehoord.”

Hoe zit het met uw pensioen, en kunnen uw kinderen nog wel studeren straks?

“Studeren? We mogen van geluk spreken als we ons huis kunnen behouden. Mijn pensioen heb ik helemaal in deze plaat gestoken. In Amerika is er geen vangnet, als je valt val je en de grond is hard. Ik sla mijn vleugels uit op diverse gebieden. Ik werk ook als schrijver en beeldend kunstenaar. Toen mijn vrouw bij me weg was, bleef ik alleen thuis achter en ik heb poppetjes gemaakt van afval. Naïeve outsiderkunst.”

Ik hoorde dat u in Engeland als tuinman hebt gewerkt?

“Haha! Ja, dat had te maken met die Kickstarter-campagne, een paar mensen in Engeland hadden gevraagd of ik voor ze kwam spelen. Dat was heel leuk, ze hadden lekker gekookt en de hele familie en vrienden waren er. Ken je het boek Siddhartha van Herman Hesse? Dat gaat over spirituele reis van een man die verlichting zoekt. Hij doet allerlei vreselijke baantjes om nederigheid en begrip te leren. Ik hou van eenvoudig werk en anderen van dienst te zijn. Dat herinnert je eraan dat je niet de enige persoon bent op deze wereld. Die mensen lieten me in hun tuin werken, maar dat bleek niet zo’n grote tuin te zijn.”

Twee crises tegelijk in uw leven. Zit er een groter plan achter?

“Dingen moeten soms kapot gaan, zodat iets nieuws kan ontstaan. Maar het is moeilijk als je kinderen hebt. Toen mijn vrouw wegging kostte mijn levensonderhoud meteen twee keer zoveel. Als die Kickstarter-campagne was mislukt, was ik mijn huis kwijtgeraakt en had ik met twee kleine kinderen in een stacaravan of een klein flatje moeten gaan wonen. Het is niet makkelijk om nonchalant te zeggen: ach, alles komt goed, als je de worsteling van je kinderen ziet en je ze niet kunt helpen. Je kunt ze niet naar de school sturen die je wilt, of ze meenemen naar een winkel om iets te kopen dat ze blij maakt, of ze meenemen naar het circus. Het moeilijkste is een ouder te zijn en arm. Ik kan alleen maar hopen dat het leven beter wordt door zelf mijn plaat bezitten en meer controle te hebben over mijn carrière. We zullen zien. Ik kan alleen maar doen wat binnen mijn vermogen ligt, de rest van de wereld zal moeten meewerken.

Ik denk niet dat ik onderdeel ben van een groter, voorbestemd plan. Voor dat soort zaken is nooit een wetenschappelijke of theologische grond gevonden. Ik geloof wel in aantrekkingskracht. Of de aantrekkingskracht van het toeval voor mijn part. Als je je aangetrokken voelt tot licht, zul je licht aantrekken. Als je je aangetrokken voelt tot donker, zul je donker aantrekken.”

Voelt u zich aangetrokken tot het donker?

“Het is een verleiding. Die ik moet leren te weerstaan. Maar er zijn twee soorten duisternis: een cathartische, helende duisternis en darkness for the sake of darkness. Veel artiesten zijn gevallen voor het laatste. En dat leidt tot Kurt Cobain op de vloer met een pistool.”