Kerstfilms, ter lering of vermaak

Kerstmis is het feest van vrede op aarde. Gedurende één dag in het jaar hullen de kanonnen zich in stilzwijgen. Een nobel streven, maar in de praktijk onhaalbaar. In de brandhaarden van de wereld kletteren de wapens vaak gestaag door. Het zou zelfs niets verbazen als uitgerekend met de kerst weer een grote, bloedige aanslag in Irak wordt gepleegd. En het is absurd om je aartsvijand voor één dag wel het licht in de ogen te gunnen, om hem na de feestdagen alsnog een kogel in het lijf te jagen.

Maar Kerstmis is natuurlijk ook het feest van de bezinning en de naastenliefde. Een rustpunt waarop de mens even kan stilstaan bij de ellende in de wereld, en tijd doorbrengen met zijn geliefden. In het jachtige bestaan is kerst vaak het enige moment van het jaar waarop de familie weer bij elkaar is.

Stichtelijk
Je kunt je afvragen in hoeverre de kerstviering van tegenwoordig nog met kerst te maken heeft. Er zullen nog weinig mensen zijn die werkelijk stilstaan bij de oorspronkelijke kerstgedachte. De kerstgedachte van de 21ste eeuw komt feitelijk neer op het hopen op cosmetische waarden als een witte kerst, een mooi glinsterende dennenboom, een bulderlachende Santa veel cadeaus, een leuk uitstapje en als moment suprème het traditionele vreetfestijn.

Die trend is ook waar te nemen in de kerstfilms. Een echte kerstfilm vertegenwoordigt de kerstgedachte. Een standaardwerk is wat betreft Scrooge, de titel van talloze verfilmingen van Charles' Dickens roman Christmas Carol.

De gierige industrieel Ebenezer Scrooge wordt aan de vooravond van Kerstmis bezocht door drie geesten. Ze wijzen hem op het belang van naastenliefde en barmhartigheid. Door deze catharsis wordt Scrooge een ander mens. Door goed te zijn voor zijn werknemers en medemens, wordt hij geliefd en is het leven veel aangenamer. Een echte kerstfilm gaat over universele normen en waarden en is dus stichtelijk.

Luchtig entertainment
Maar met de individualisering van de moderne maatschappij is de behoefte aan levenspreken verdwenen. Kerstfilms zijn dan ook verworden tot luchtig entertainment, die de tijd doden als de kerst weer eens niet wit is maar grauw en druilerig. De kerstgedachte is ver te zoeken. In feite kan het plot in elk jaargetijde plaatsvinden, en is de link met Kerstmis gereduceerd tot een sfeerillustratie.

Een voorbeeld is de megahit Home Alone (1990), waarin de ouders kerst gaan vieren in Frankrijk en het kind vergeten. Die blijft thuis achter en probeert met terreur inbrekers buiten de deur te houden.

Het geweld van Home Alone (of de Die Hard reeks, waarin terroristen steeds met kerst een aanslag plegen) lijkt haaks te staan op de kerstgedachte. Het enige overeind gebleven aspect van de kerstfilm is dat het per definitie een familiefilm is. Een kerstfilm moet van iedere telg van 8 tot 80 aanspreken.
Is dat goed of slecht? Moet een kerstfilm een opgeheven vingertje te zijn, of een luchtig tijdverdrijf voor het hele gezin? Heeft de moderne mens terecht geen behoefte aan betutteling, of moet hij op zijn onverschilligheid aangesproken hebben? We zullen het er tijdens het verorberen van de rijkelijk gevulde kalkoen eens over hebben.

Dit artikel verscheen eerder op Planet.nl