Bestuurlijke vernieuwing was traditioneel een van de belangrijkste programmapunten van D66. Toen CDA en VVD in 2003 de partij nodig hadden om een meerderheidskabinet te kunnen vormen, waren voor de Democraten toezeggingen over de gekozen burgemeester en vernieuwing van het kiesstelsel voorwaarden voor deelname. Nu een streep door die rekening is gezet, lijken de pijlers onder de partij te zijn weggeslagen.
Die stelling gaat te ver, menen zowel D66-leden als politicologen. Philip van Praag, politicoloog van de Universiteit van Amsterdam (UvA), vindt niet dat er sprake is van een existentiële crisis. Wel constateert hij dat er een interne crisis speelt in de partij. “Er is een sluimerende verdeeldheid. Een deel van de achterban vindt dat de rechtvaardiging voor deelname aan het kabinet is weggevallen. Hans van Mierlo en Jan Terlouw zinspeelden daar al op. Een ander deel van de partij wil wel in de coalitie blijven. Dus daar ontstaat een conflict. Maar de partij zal zich niet opheffen.”
Ook andere redenen voor kabinetsdeelname
Ook historicus en D66-lid Menno van der Land, auteur van het boek ‘Tussen ideaal en illusie’ over de geschiedenis van zijn partij, meent dat zijn partij nog niet in een existentiële crisis is beland. “D66 zit voor meer in het kabinet dan alleen staatskundige vernieuwing.” Hij wijst op onderwijs en investeringen in de kenniseconomie als andere belangrijke punten op de D66-agenda.
Flauw
Van der Land vindt het ‘flauw’ dat bij elke tegenslag voor D66 de vraag wordt gesteld of de partij nog wel bestaansrecht heeft. “Ook andere partijen hebben soms met tegenslagen te kampen, maar daarbij wordt die vraag nooit gesteld. D66 staat voor veel meer dan alleen staatskundige vernieuwing. Kijk naar de geschiedenis: toen Jan Terlouw nog partijleider was [van 1973 tot 1982 – red.], stond staatskundige vernieuwing niet zo hoog op het verlanglijstje van D66. Andere onderwerpen als milieu stonden daar veel hoger op. En de laatste tijd heeft ook de D66-fractie in de Tweede Kamer zich op andere punten geprofileerd, zoals het Europese referendum en vrijheid van meningsuiting.”
Simplistische beeldvorming
Partijgenoot en oud-fractievoorzitter Gerrit Jan Wolffensperger hekelt ook de simplistische beeldvorming rond D66. “Voor de buitenwereld zitten we vastgespijkerd aan het uithangbord van bestuurlijke vernieuwing, maar er zijn ook andere redenen waarom we in dit kabinet zijn gestapt. Dat was ook zodat D66 een progressieve bijdrage kon leveren aan een conservatief kabinet.”
Wolffensperger heeft er een hard hoofd in dat D66 deze nuancering aan de kiezer kan overbrengen. Hij vindt het dan ook logisch als D66 uit het kabinet stapt. “Er zijn weinig andere mogelijkheden. Het is niet aan de kiezer uit te leggen waarom we blijven.”
Profiel verwaterd
Van Praag stelt dat D66 zelf zijn profiel heeft laten verwateren. “Onder Terlouw stond D66 voor veel meer onderwerpen, bijvoorbeeld technologische ontwikkeling en onderwijs. Dat is de laatste jaren verwaterd. D66-minister van Economische Zaken Laurens Jan Brinkhorst, die zich zou moeten inzetten voor die technologische ontwikkeling, doet daar weinig aan.”
Wolffensperger vindt het een ‘intrigerende vraag’ wat er met D66 zal gebeuren als de partij uit het kabinet stapt en er nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven. “Het wordt dan uiterst lastig. D66 heeft zich vervreemd van de andere progressieve partijen. Ze moet zich gaan beraden op de manier waarop ze zich profileert in de verkiezingen. Dan zou een coalitie met de PvdA een reële optie zijn.”
D66 doet het al jaren slecht in de verkiezingen. Naar verwachting zal die tendens zich voortzetten. Of de huidige crisis daar nog invloed op heeft, betwijfelt politicoloog Rudy Andeweg van de Universiteit Leiden. “Electoraal verandert er weinig voor D66. Burgers waren al niet geïnteresseerd in staatskundige vernieuwing, dus die stemden al niet op de partij.”
Volgens Wolffensperger ‘zou het kunnen’ dat D66 in de obscuriteit raakt. Daar ligt hij echter niet wakker van. “Ik heb wel eens gezegd: we moeten trots zijn op wat we als D66 tot stand hebben gebracht, en niet te veel inzitten over de toekomst. We hebben wel grote politieke vernieuwingen tot stand gebracht, zoals Paars en we hebben grote issues als milieu op de agenda gezet. Daar moeten we trots op zijn. Maar ik kan niet garanderen dat D66 over tien jaar nog bestaat. Ik zal er geen traan om laten.”
Dit artikel verscheen eerder op Planet.nl
