DJing - Power from the streetlight made the place dark

Na een bestaan van een kwart eeuw is hiphop populairder dan ooit. Nog nooit stonden zoveel rappers in de hitlijsten. Nog nooit had hun muziek echter nog zo weinig met hiphop te maken. In 1998 heeft hiphop zichzelf grotendeels uit het oog ver­loren. De hoeveelheid mensen die (nog) weet waar hiphop voor staat is klein. Een slechte ontwikkeling die een steeds grotere bedrei­ging voor de cultuur gaat vormen.

Om weerstand te bieden tegen zijn eigen ondergang zal hiphop zich van zijn puurste kant moeten laten zien. De meest logische manier om dat te doen is terugkeren naar de oorsprong. Xces wil met deze serie het oude gevoel doen herleven, aan de hand van de 4 elementen van hiphop: Deejaying, breakdance, graffiti en MC'i­ng. Deze maand de eerste aflevering over waarmee het alle­maal begon: Deejaying.

Deejaying is het absolute beginpunt van hiphop. Iedereen kent het verhaal wel van de Jamaicaanse DJ Kool Herc die medio jaren '70 in de Newyorkse borough The Bronx feesten gaf. Deze feesten werd voornamelijk op straat en in parken gegeven, waarbij de lantaarnpalen als stroomvoorziening dienden voor de gigantische sound­systems (vandaar de titel "Power from the streetlight made the place dark" - PS). Op de feesten zette Kool Herc twee de­zelfde pla­ten op, en herhaalde dan stee­ds hetzelfde stukje. Vaak mixte Kool Herc er nog stukken van andere platen doorheen. Zo ontstond er een nieuw nummer dat bestond uit Kool Hercs favoriete stukken uit platen. Er werd geput uit funk-, reg­gae-, soca-, ca­lyp­so- en jazzpla­ten. Alles wat maar een enigs­zins funky beat had kreeg een spin. Anderen pikten Kool Hercs manier van draai­en op, en creë­erden nieuwe tech­nieken als back­spinnen en scr­at­chen. DJ's begon­nen tegen elkaar te wedij­veren om wie de beste trucs kon (battlen).

Niet veel later werden zogenaamde Masters of Ceremonies (kort­weg MC's) ingezet, om het publiek op te zwepen. Grandmaster Flash, die de scratch wereldberoemd maakte, had bijvoorbeeld The Furious Five. De kreterige aanmoedi­gingen van de MC's wer­den geleidelijk ste­eds ritmischer en vloeiender. De rap was geboren. Ook tussen rappers ontstonden battles, wedstrij­den waarin MC's (inmiddels beter bekend als rappers) het tegen elkaar opnamen om wie het beste kon rappen. De rapper trad steeds meer naar de voorgrond en werd steeds meer als artiest gezien.

De rapper trad zelfs zo ver naar de voorgrond dat de DJ steeds meer naar de achtergrond verschoof. In 1979 werd de eerste rapplaat uitgebracht, "King Tim I­II (Personality Jock)" van de Fatback Band. Hierna volgde de ene rapplaat de andere op. De DJ had in de opname­studio nagenoeg geen func­tie meer. De muziek werd met sample-apparaten en drumcompu­ters gemaakt, of het werd door een band ver­zorgd. Toen halver­wege de jaren '80 de CD werd geïntro­du­ceerd, was de rol van de DJ tot het uiterste beperkt.

"Ik weet nog dat groe­pen als De La Soul op een gegeven moment rie­pen `we gaan zonder DJ werken, we gaan alleen maar met DAT werken'", zegt KC The Funka­holic, huis-DJ van Paradiso en orga­nisator van de maande­lijkse Bassli­ne par­ty's, verder bekend van Butter (van de hiphop-speci­aalzaak Fat Beats) en Paradisco.

Bovendien was met het verschijnen van hiphop op plaat eind jaren '70 en begin jaren '80, de cultuur gegroeid. Hiphop was niet meer be­perkt tot de binnensteden. Door de interna­tio­nali­sering van hiphop kwamen mensen ermee in aanra­king die nauwe­lijks weet hadden van de context waarin het was ontstaan. Zij hadden geen weet van de feesten in de parken met de DJ's en MC's. De DJ had voor hen geen spe­ciale beteke­nis, het zei hen zelfs helemaal niets.

Om enigszins te overleven gingen DJ's zich specialiseren in bepaalde deelgebieden. De echte diehards gingen door in battle deejaying, de meest oorspronkelijke vorm. In de jaren '80 kwa­men wedstrijden op. De in­ternationa­le DMC Cham­pi­ons­hips is wel de be­kend­ste en meest prestigieuze. DJ's die aan DMC hebben meegedaan en ook hebben gewonnen zijn Roc Raida (X-Men), Q-Bert (Invisibl Skratch Piklz) en Cash Money. Ze zijn allen autori­teiten op het gebied van battle deejaying.

Sommige DJ's ontwikkelden zich tot radio DJ's. Chuck Chillout, Red Alert, Kid Capri, Stretch Armstrong & Bobbito en Funk­master Flex zijn enkele voorbeel­den van DJ's die de ether ingingen. Hun shows zijn legendarisch geworden, en de plaats om de nieuw­ste hiphop platen te horen. Vaak organiseren zij ook party's waarop zij zelf draaien, en brengen ze mixtapes uit.

De meeste DJ's kozen echter voor een richting die het meeste geld opleverde: producer DJ. Het daadwerkelijke deejayen werd wel beperkt tot hooguit de nummers voorzien van scratches (hoe­wel zelfs die een tijd schaars waren op platen), en het functi­oneren als back-up bij optredens. DJ Pre­mier, DJ Mark The 45 King en Jazzy Jay zijn slechts enkele voorbeelden. In feite is elke hiphop producer van huis uit een DJ.

Ook waren er DJ's die zich gingen toeleggen op rappen. Zo zijn Redman, Diamond D en Dr. Dre begonnen als DJ.

Rond 1994 begon een groeiend aantal mensen zich weer te inte­resseren in de DJ. In de hip­hop scene groe­ide het besef dat hiphop te ver van zijn oor­spro­ng verwij­derd was ge­raakt. Men wilde hiphop terug in zijn pure, oor­spronke­lijke vorm. Back to ba­sics. Het is dan natuurlijk lo­gisch dat men bij het begin begint; bij de DJ dus.

Old skool klassiekers werden uit de kast gehaald of opnieuw geperst. Talloze hiphop heads schakelden over van CD op vinyl (dit is een trend die zich voordoet in vrijwel alle muziekgen­res), en begonnen SL1200's aan te schaffen om zelf te gaan deejayen (ook dit gebeurde niet alleen in de hiphop; ook in house, jun­gle en drum & bass raakte men geïnteresseerd in dee­jaying). Het feno­meen mixtapes (cassettebandjes waarop DJ's hun vaar­digheden ten gehore brengen) werd steeds populair­der, en zit nog steeds in de lift. Bij live shows stond de rapper niet meer alleen op het podium, maar werd hij weer als vanouds ver­gezeld door de DJ. Vol­gens DJ Chainsaw (bekend van o.a. Bassli­ne en de stand-up come­dy show Fresh Wagon) is de DJ in Amerika echter nooit van het toneel verdwe­nen, en is het meer een Ne­derlands verschijnsel.

"Bij optredens is het zo dat ze in de States altijd liever een DJ bij zich hebben, omdat je er daar ook gewoon veel meer mee kan verdienen. Het budget is hier nou eenmaal een stuk kleiner. Het heeft gewoon heel veel met geld te maken hier in Ne­derland, denk ik.

"[Het is] natuurlijk altijd goedkoper om met een DATje te komen dan met een DJ, want die moet je ook weer betalen en een DATje kun je zo weer in je zak steken natuurlijk.

"In de hiphop scene in Amerika is het natuurlijk nog al­tijd wel dat DJ's grote faam kunnen maken, puur met alleen discjockey zijn. Maar in Nederland is dat echt anders, heb ik het idee."

Volgens KC The Funkaholic is de opkomst van de mixtape ook iets typisch Nederlands. "De mixtape is ook al in Amerika en ook Engeland al vijftien jaar een belangrijk, gevestigd iets. Al­leen in Nederland wordt het nu steeds belangrijker. Dus het is gewoon weer dat we achter de feiten aanlopen."

KC The Funkaholic vindt ook niet dat er sprake is van een revi­val, in de zin van dat deejaying is weggeweest en nu weer terug is. "De basis wordt volgens mij steeds breder. Er zijn steeds meer jongens die heel erg goed zijn. Er zijn steeds meer mensen ermee bezig. Vroeger had je er maar een paar."

Hij denkt vooral dat de functie van de DJ is veran­derd. "Het verschil met een paar jaar geleden is dat de DJ nu meer als artiest gezien wordt, en niet meer als een soort back-up in een live-optre­den."

DJ's beginnen zich inderdaad steeds meer als artiesten te pro­fileren. Vooraanstaande DJ-collectieven als de X-Men (officieel de Xecutioners), Beat Junkies en Invisibl Skratch Piklz heb­ben deejaying op een hoog technisch niveau gebracht, met mind­blo­wing trucs als beat jug­glin' (het maken van nieuwe beats met twee platen), en steeds com­plexer wordende scratches.

Men begint de turntable dan ook steeds meer te zien als een muziekin­strument. De X-Men, Invisibl Skratch Piklz en vooral de Beat Junkies zijn steevast ervan overtuigd dat de turntable een volwaardig muziekinstrument is (de Beat Junkies spreken dan ook niet van een DJ, maar van een `turntablist'). DJ Kypski, win­naar van de Turnta­blized kampi­oens­chap­pen van afge­lopen jaar, ziet grote overeen­komsten met een mu­ziek­instru­men­t. "Ik drum ook en ik speel ook vibrafoon. Het is zeker ver­gelijkbaar. Je legt je ziel er wel in, en je doet niet zomaar wat, je bent niet aan het rotzooien met geluid ofzo. Ik gebruik dingen die ik met drummen heb geleerd ook met scrat­chen. Dat is voor mij al een verklaring eigenlijk."

KC The Funkaholic vindt de vergelijking met een muziekinstru­ment niet onterecht, maar wil het wel enigszins relativeren.

"Ik vind zoals de X-Men [dat benaderen] erg overdreven. Dan heb ik zoiets van `hé jongens, even een beetje dimmen'. Dat vind ik niet te vergelijken. Kijk, scratchen heeft natuurlijk een onge­lofelijk eigenzinnig geluid. Dus in dat opzicht wel, het is een nieuw soort geluid. Maar ik vind het niet te vergelijken met een saxofoon ofzo. Dat gaat me weer een stapje te ver. Ik snap ook wel dat je net zo dedicated moet zijn om een turntable te spinnen als een instrument. Of je nou zes, zeven uur met je saxofoon bezig bent, of zes, zeven uur met je turntables. De tijd moet je er wel aan spenderen om heel goed te worden. Maar een scratcher hoeft geen noot te kunnen lezen bijvoorbeeld."

Met het oog op de toekomst kan gezegd worden dat de DJ here to stay is. "Ik denk dat een DJ gelijk­waar­diger gaat worden aan een rapper," voorspelt Kypski. Ook Chainsaw denkt dat de DJ een steeds belangrijker wordende rol zal gaan vervullen, zeker wat optredens betreft. "Dat hebben de X-Men wel bewezen hier [met een legendarisch optreden in Amsterdam waar Rob Swift en Roc Raida fysiek onmogelijk lijkende trucs deden - PS]. Skra­tch Piklz zijn nog niet geweest, maar die zullen dat zeker kunnen doen."

De DJ weet zich steeds meer uit de schaduw van de MC te werken. Het besef dat de DJ de hoeksteen van hiphop is, zal nooit meer vervagen. Bovendien gaan DJ's zich steeds meer pro­fileren, zowel qua techniek als qua neerzetten van spectacu­laire shows. De groeiende populariteit van de Beat Junkies, Invisibl Skratch

Piklz en X-Men inspireert ande­ren om hetzelfde te gaan doen. De DJ beschikt over de potentie ooit gelijkwaardig te worden aan de MC, zeker als de huidige trend doorgaat. Maar of DJ's ooit echt van hun backspinning kunnen leven, is twijfelachtig. Toen Roc Raida ooit in een interview hiernaar werd gevraagd, zei hij kort maar krachtig: "No!".

Dit artikel verscheen eerder in Xces.